Γράφει η Εύα Καλαβρή.
Σας αρέσουν οι καρυοθραύστες; Εκείνοι οι στρατιώτες που στέκουν όρθιοι αγέρωχοι με το σπαθί τους και τη χρυσοστόλιστη φορεσιά τους και διακοσμούν σπίτια και καταστήματα κατά την περίοδο των Χριστουγέννων;;;
Αποκλείεται να μην τους έχετε ακουστά. Είναι πραγματικά πολύ διάσημοι και ξεχωρίζουν! Ίσως, να σας έρχεται στο νου το δημοφιλές μπαλέτο “Ο Καρυοθραύστης” σε σύνθεση Τσαϊκόφσκι, που κάθε χρόνο ανελλιπώς παρουσιάζεται σε όλο τον πλανήτη!
Όπως και να έχει τους ξέρετε, λοιπόν. Κι εγώ τους γνώριζα (εννοείται από το μπαλέτο) και μου άρεσαν πάντα, ωστόσο τους εκτίμησα πολύ περισσότερο όταν έψαξα περαιτέρω γι’ αυτούς.
Έχετε αναρωτηθεί ποτέ πως προέκυψαν; Για ποιο λόγο να δώσει κάποιος την ανθρώπινη μορφή, και μάλιστα ενός στρατιώτη, σ’ ένα εργαλείο που προορίζεται να σπάει ξηρούς καρπούς με σκληρό περίβλημα;
Μπορεί να είχε πολλή φαντασία θα μου πείτε… Σωστά, ωστόσο και πάλι, πώς μια τέτοια παράξενη ιδέα έγινε αναπόσπαστο σύμβολο των Χριστουγέννων; Τι συμβολίζει άραγε αυτό το “παιχνίδι”;
Πολλά ερωτήματα σήμερα… Δεν ξέρω αν θα δώσω απαντήσεις αλλά σίγουρα, φτάνοντας στο τέλος αυτού του κειμένου, θα έχετε άλλη άποψη για τον Καρυοθραύστη!
Πώς πήραν ανθρώπινη μορφή οι καρυοθραύστες και πώς συνδέθηκαν με την περίοδο των Χριστουγέννων;
Οι πρώτοι καρυοθραύστες ήταν εργαλεία από μέταλλο που έμοιαζαν απλώς με πένσα. Σύμφωνα με το Μουσείο Καρυοθραύστη, από τον 15ο αιώνα, κάποιοι τεχνίτες κατασκεύαζαν καρυοθραύστες που ήταν λειτουργικοί και είχαν ταυτόχρονα και «καλλιτεχνικό ενδιαφέρον». Γνωστές με τη γερμανική λέξη Nussknacker, αυτές οι φιγούρες μπορεί να έμοιαζαν με σκύλους, πουλιά και άλλα είδη ζώων.
Περίπου το 1830, οι καρυοθραύστες άρχισαν ν’ αποκτούν ανθρώπινη μορφή και συγκεκριμένα έμοιαζαν με μικρούς άντρες, των οποίων το στόμα μπορούσε να ανοίγει και να κλείνει με μοχλό.
Περίπου το 1865, ο Γερμανός ξυλουργός Wilhelm Fuchtner έφτιαξε τους πρώτους καρυοθραύστες που προορίζονταν για πώληση. Το μοντέλο του βασίστηκε σε έναν χαρακτήρα από το παιδικό βιβλίο “King Nut-Cracker or the dream of poor Reinhold” του Γερμανού συγγραφέα Heinrich Hoffmann. Έπειτα, το 1892, κυκλοφόρησε το ομώνυμο και διάσημο σήμερα μπαλέτο του Τσαϊκόφσκι, το οποίο διαδραματίζεται κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων, ενώ η κούκλα Καρυοθραύστης που πρωταγωνιστεί, είναι ουσιαστικά ένα χριστουγεννιάτικο δώρο που στη συνέχεια του έργου ζωντανεύει. Κάπως έτσι συνδέθηκε λοιπόν η φιγούρα αυτή με τη χριστουγεννιάτικη περίοδο.
Υπάρχει όμως κι ένας μύθος για την προέλευσή τους που αρέσει στα παιδιά!
Οι κούκλες συμβολίζουν την καλή τύχη, στη γερμανική παράδοση, κι έτσι ένας δημοφιλής μύθος υποστηρίζει ότι ένας πλούσιος και μοναχικός αγρότης που θεωρούσε ότι η διαδικασία σπασίματος των ξηρών καρπών ήταν χρονοβόρα και αντιπαραγωγική, αποφάσισε να προσφέρει αμοιβή σε όποιον θα κατάφερνε να βρει την καλύτερη λύση. Κάθε χωρικός χρησιμοποίησε τη δική του γνώση κι εμπειρία: ένας ξυλουργός πρότεινε να χρησιμοποιούν πριόνι κι ένας στρατιώτης να πυροβολεί τα τσόφλια. Αλλά τελικά κέρδισε ένας παιχνιδοποιός που έφτιαχνε κούκλες για κουκλοθέατρο, καθώς έφτιαξε μια κούκλα με πολύ γερό σαγόνι και στόμα που ανοιγόκλεινε με μοχλό!
Ο Καρυοθραύστης ως σύμβολο της γερμανικής παράδοσης και λαογραφίας
Τα καρύδια, τα αμύγδαλα και γενικά οι ξηροί καρποί είχαν την τιμητική τους θέση στα γιορτινά τραπέζια της Γερμανίας αλλά και άλλων Ευρωπαϊκών χωρών. Σε συνδυασμό με την πρακτική τους χρήση λοιπόν, οι καρυοθραύστες υπήρξαν κομμάτι της παράδοσης των Χριστουγέννων για πολλούς λαούς μέσα στην ιστορία. Οι άνθρωποι επιθυμούσαν να έχουν στα σπίτια τους έναν καρυοθραύστη με τη μορφή ενός ισχυρού και επιβλητικού στρατιώτη – φύλακα. Θεωρούσαν ότι φέρνει τύχη, διώχνει τα κακά πνεύματα και προστατεύει το σπίτι.
Σύμβολο των Χριστουγέννων, σύμβολο πίστης και πολύτιμο μήνυμα για τα παιδιά που έπαιρναν ένα τέτοιο δώρο!
Καθώς η τέχνη διακόσμησης ενός καρυοθραύστη διαδόθηκε κι εξελίχθηκε, ο παραδοσιακός καρυοθραύστης έγινε διάσημο παιδικό παιχνίδι. Αυτή η παράδοση ενέπνευσε την ιστορία του μπαλέτου Καρυοθραύστη στην πρώτη της εκδοχή.
Για κάποιους ο καρυοθραύστης είναι ένα σύμβολο θρησκευτικής πίστης ότι τίποτα δεν έρχεται εύκολα στη ζωή μας και τίποτα δεν μας χαρίζεται, χωρίς κάποιου είδους σκληρή δουλειά. Η γερμανική παράδοση μας λέει ότι οι καρυοθραύστες δωρίζονταν για να φέρνουν καλοτυχία και να προστατεύουν το σπιτικό μιας οικογένειας. Μια γερμανική παροιμία έλεγε ότι «ο Θεός μας δίνει τα καρύδια, εμείς όμως πρέπει να τα σπάσουμε για να πάρουμε τον καρπό». Αυτή η φράση χρησιμοποιούνταν για να διδάξει τα παιδιά ότι η ζωή μπορεί να είναι πολλές φορές δύσκολη, αλλά οι κόποι μας ανταμείβονται. Έτσι, από τα βάθη της παράδοσης μέχρι σήμερα, ο καρυοθραύστης έγινε ένα δημοφιλές παιχνίδι που κουβαλάει μέσα του όμορφα μηνύματα!
Φωτογραφίες από pexels & pixabay