Γράφει η Εύα Καλαβρή.
Το Μπαλέτο “Ο Καρυοθραύστης” (The Nutcracker) είναι μια παραμυθένια χορευτική πανδαισία, άρρηκτα συνυφασμένη με τη μαγική ατμόσφαιρα των Χριστουγέννων.
Αποτελεί ίσως το πιο διάσημο μπαλέτο όλων των εποχών και σίγουρα εκείνο που έχει παρουσιαστεί παγκοσμίως τις περισσότερες φορές. Συνεχίζει μέχρι και σήμερα να αποτελεί βασικό ρεπερτόριο όλων των μεγάλων Ballet Companies του κόσμου, ενώ στις Η.Π.Α είναι το απόλυτο Christmas classic!
Από τις 700 παραστάσεις Καρυοθραύστη που παρουσιάζονται κάθε χρόνο, οι 600 είναι στις Η.Π.Α!
Ένα μπαλέτο… 130 ετών!
Έκανε την πρεμιέρα του σαν χθες αγαπητοί φίλοι, στις 18 Δεκεμβρίου του 1892, στο θέατρο Μαριίνσκι της Αγίας Πετρούπολης. Το πρωτότυπο λιμπρέτο (η ιστορία) ήταν του Μαριούς Πετιπά και βασίστηκε στη διασκευή του παραμυθιού “Ο Καρυοθραύστης και ο βασιλιάς των ποντικών” του Ε.Τ.Α. Χόφμαν από τον Αλέξανδρο Δουμά. Η σύνθεση της μουσικής είναι του Τσαϊκόφσκι και η αρχική χορογραφία των Μαριούς Πετιπά και Λεβ Ιβανόφ.
Σύνοψη και πλοκή του Μπαλέτου
Η περίληψη του έργου που ακολουθεί βασίζεται στην αρχική εκδοχή του. Επειδή ο Καρυοθραύστης έχει παρουσιαστεί αμέτρητες φορές, κάθε παραγωγή ενδέχεται να διαφοροποιείται ως προς την ιστορία και την πλοκή, τους χαρακτήρες και τα ονόματά τους, όμως το βασικό περίγραμμα της ιστορίας παραμένει το ίδιο.
Πράξη 1η: Το σπίτι της οικογένειας Στάλμπαουμ.
Την παραμονή των Χριστουγέννων, η οικογένεια Στάλμπαουμ και οι καλεσμένοι τους έχουν συγκεντρωθεί στο σαλόνι για να διακοσμήσουν το χριστουγεννιάτικο δέντρο στα πλαίσια της προετοιμασίας για το ρεβεγιόν. Έπειτα, μια όμορφη γιορτή ξεκινάει, τα παιδιά ανοίγουν τα δώρα τους, ενώ καθώς το ρολόι χτυπάει 8, μία μυστηριώδης φιγούρα μπαίνει στο δωμάτιο. Είναι ο κος Ντρόσελμαγιερ, δημοτικός σύμβουλος της πόλης, μάγος και νονός της Κλάρα. Είναι επίσης ένας πολύ ταλαντούχος παιχνιδοποιός και μαζί του φέρνει δώρα για τα παιδιά. Ανάμεσά τους, κούκλες με ανθρώπινη μορφή, οι οποίες χορεύουν για να διασκεδάσουν τους παρευρισκόμενους, μία μπαλαρίνα, έναν αρλεκίνο και έναν ξύλινο στρατιώτη.
Ο Ντρόσελμαγιερ δωρίζει στην Κλάρα έναν ξύλινο καρυοθραύστη που έχει μορφή μικρού άνδρα και εκείνη ενθουσιάζεται. Όμως, ο αδερφός της ο Φριτζ, ως πιο ζωηρός και σκανταλιάρης, σπάει το παιχνίδι με αποτέλεσμα η Κλάρα να στενοχωρηθεί πάρα πολύ. Ο Ντρόσελμαγιερ επιδιορθώνει με μαγικό τρόπο τον καρυοθραύστη και τον δίνει στην Κλάρα για να τον φυλάξει.
Κατά τη διάρκεια της νύχτας και αφού όλοι έχουν κοιμηθεί, η Κλάρα επιστρέφει στο σαλόνι για να βρει τον αγαπημένο της καρυοθραύστη που βρίσκεται κάτω από το δέντρο. Το ρολόι χτυπάει μεσάνυχτα, η Κλάρα έχει αποκοιμηθεί και ονειρεύεται. Στρατός ποντικών εισβάλει στο δωμάτιο, το χριστουγεννιάτικο δέντρο παίρνει γιγάντιες διαστάσεις, ο καρυοθραύστης παίρνει μέγεθος ανθρώπου και η Κλάρα παρακολουθεί μια μάχη με σπαθιά μεταξύ στρατιωτών (από ζύμη) και ποντικών. Καθώς ο βασιλιάς των ποντικών επιτίθεται στον καρυοθραύστη που έχει τραυματιστεί, η Κλάρα του αποσπά την προσοχή πετώντας την παντόφλα της επάνω του και έτσι ο Καρυοθραύστης βρίσκει ευκαιρία να του ξεφύγει και να τον μαχαιρώσει.
Ο Στρατός των ποντικών υποχωρεί, ο καρυοθραύστης μετατρέπεται σε έναν όμορφο Πρίγκιπα και οδηγεί την Κλάρα μέσα από τη φεγγαρόφωτη νύχτα σε ένα πευκοδάσος στο οποίο αστραφτερές χιονονιφάδες χορεύουν γύρω τους.
Πράξη 2η: Η χώρα των Ζαχαρωτών
Η Κλάρα και ο πρίγκιπας Καρυοθραύστης ταξιδεύουν στην πανέμορφη χώρα των ζαχαρωτών όπου συναντούν τη Ζαχαρένια νεράιδα. Ο καρυοθραύστης αφηγείται πώς σώθηκε από τον βασιλιά των ποντικών με τη βοήθεια της Κλάρας και διοργανώνεται μία μεγάλη γιορτή προς τιμήν τους. Γλυκά, σπάνιες λιχουδιές, εδέσματα και ροφήματα από όλο τον κόσμο συμμετέχουν… Σοκολάτα από την Ισπανία, καφές από την Αραβία, τσάι από την Κίνα, καραμελένια μπαστουνάκια από τη Ρωσία, όλοι χορεύουν. Βοσκοπούλες από τη Δανία παίζουν φλάουτα, η μητέρα τζίντζερ βγάζει τα παιδιά της κάτω από την τεράστια φούστα της και μία σειρά από όμορφα λουλούδια χορεύουν βαλς. Λίγο πριν το τέλος της βραδιάς η Ζαχαρένια νεράιδα και ο καβαλιέρος της χορεύουν. Σε ένα τελικό βαλς, όλα τα γλυκά υποκλίνονται στον πρίγκιπα και την Κλάρα και τους αποχαιρετούν. Η Κλάρα ξυπνάει από το όνειρό της κρατώντας στα χέρια της την ξύλινη κούκλα καρυοθραύστη.
Όπως ακριβώς και στη Λίμνη των Κύκνων, δημιουργήθηκαν διάφορες εναλλακτικές καταλήξεις στο έργο.
Γεγονότα & παρασκήνιο για το έργο!
Ο Τσαϊκόφσκι δίστασε να αναλάβει τη σύνθεση του Καρυοθραύστη!
Οι ιστορικοί αναφέρουν ότι η πρόταση να συνθέσει τον Καρυοθραύστη έγινε στον Τσαϊκόφσκι σε μια πολύ δύσκολη γι’ αυτόν περίοδο. Ένιωθε ότι δεν τον ενέπνεε το σενάριο, ήταν κουρασμένος, είχε οικονομικές δυσχέρειες και μέσα σε όλα αυτά έχασε και την αδερφή του. Έγραφε τη μουσική κάπως βιαστικά, χωρίς ιδιαίτερο ζήλο, λέγεται μάλιστα ότι συνέθετε “στο πόδι” ακόμα και ταξιδεύοντας μέσα σε ατμόπλοιο. Οδηγήθηκε αρκετές φορές ένα βήμα πριν την εγκατάλειψη του έργου, όμως (για καλή μας τύχη) κατάφερε να το αντιμετωπίσει τελικά ως μια συναισθηματική διέξοδο, να αναπολήσει μέσα από αυτό τα παιδικά του χρόνια και την αδερφή του και έτσι το ολοκλήρωσε τον Μάρτιο του 1892.
Ο Marius Petipa δεν ήταν ο μοναδικός χορογράφος!
Ο Marius Petipa εμπνεύστηκε από την ιστορία του Χόφμαν και τη γαλλική έκδοση του Δουμά, όπως ήδη αναφέρθηκε, και έγραψε ένα πλήρες σενάριο (το λιμπρέτο), το οποίο παρέδωσε στον Τσαϊκόφσκι για να συνθέσει τη μουσική. Όταν ξεκίνησαν πια οι προετοιμασίες και η διδασκαλία της χορογραφίας, ο Petipa αρρώστησε σοβαρά και ανέθεσε στον πιστό βοηθό του Λεβ Ιβάνοφ να συνεχίσει και να ολοκληρώσει το έργο. Τελικά, τα ονόματα και των δύο σφράγισαν την πρωτόπυτη χορογραφία του Καρυοθραύστη.
Η Κλάρα δεν ήταν από την αρχή Κλάρα!
Η Κλάρα (η πρωταγωνίστρια) στο πρωτότυπο έργο λεγόταν Marie (Masha στα ρωσικά)! Το όνομα Clara είναι το θηλυκό του λατινικού επιθέτου «Clarus» και σημαίνει bright & clear, δηλαδή καθαρός/φωτεινός και διαυγής.
Η «τσελέστα» έκανε το ντεμπούτο της!
Ο παραμυθένιος, ονειρικός ήχος του πιο αναγνωρίσιμου κομματιού, αυτού της Ζαχαρένιας Νεράιδας (Sugar Plum Fairy), προέρχεται από την τσελέστα, ένα μουσικό όργανο που συμπεριλαμβάνεται στην ομάδα των κρουστών της συμφωνικής ορχήστρας. Μοιάζει με μικρό πιάνο και παράγει αυτόν τον πολύ χαρακτηριστικό μεταλλικό ήχο (γκλιν-γκλιν). Για πρώτη φορά από τη δημιουργία της, η τσελέστα χρησιμοποιήθηκε σε ορχήστρα στην Πρεμιέρα του Καρυοθραύστη το 1892! Ο Τσαϊκόφσκι ήθελε να τονίσει την ονειρική ατμόσφαιρα του χορού της Ζαχαρένιας Νεράιδας και κατάφερε να μας μείνει ο ήχος αυτός χαραγμένος στο μυαλό μας!
Η πρεμιέρα δίχασε κριτικούς και κοινό!
Η πρεμιέρα και το πρώτο ανέβασμα (Μαρίνσκι 1892) προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις και συναισθήματα στους κριτικούς και στο κοινό. Το ρεπορτάζ της εποχής εκείνης αναφέρει διαφορετικές απόψεις: Κάποιοι κριτικοί χαρακτήρισαν τη μουσική σύνθεση ως μελωδική, πρωτότυπη, χαρακτηριστική και πλούσια ενώ άλλοι είπαν ότι τους ακούστηκε ανόητη, ανώριμη και παιδιάστικη. Αναφέρθηκαν στη μετάβαση μεταξύ του πραγματικού κόσμου της πρώτης πράξης και του φανταστικού κόσμου της δεύτερης πράξης ως απότομη και ασαφής. Έντονη κριτική δέχτηκαν και οι χορευτές αλλά και η απόφαση να συμμετέχουν τόσα παιδιά στο έργο. Η απήχηση και η επιτυχία, δυστυχώς άργησαν να έρθουν!
Εισαγωγική φωτογραφία: Wikimedia Commons